Göz Kayması (şaşılık) gözlerin düzgün bir şekilde hizada durmaması ve gözlerin birlikte hareketlerinde sorun olmasıdır.
Eğer bir göz karşıya bakarken diğer göz içe doğru bakıyorsa bu duruma içe şaşılık (ezotropya, gözde içe kayma), dışa bakıyorsa dışa şaşılık (ekzotropya, gözde dışa kayma), yukarı bakıyorsa yukarı şaşılık (hipertropya, gözde yukarı kayma) ve aşağı bakıyorsa aşağı şaşılık (hipotropya, gözde aşağı kayma) adı verilir. Bazen çocuklarda Duane sendromu adı verilen bir göz hareket bozukluğu da saptanabilmektedir.
Göz kayması sabit de olabilir, zaman zaman da ortaya çıkabilir. Sadece tek bir gözde kayma olabilir (tek taraflı şaşılık) veya her iki gözde değişecek tarzda da gözde kayma olabilir (alternan şaşılık).
Bebeklerde ortaya çıkan göz kayması önemlidir. Çünkü bebeklerde bir göz kaydığında beyin diğer gözden gelen uyarıyı ihmal etmeye başlar ve ambliyopi ya da göz tembelliği denilen durum ortaya çıkar. Göz tembelliği ise tüm hayat boyunca o kişinin az görmesine neden olur.
Göz Kayması (Şaşılık) Bulgu ve Belirtileri
Şaşılığın ilk bulgusu bir ya da her iki gözde içe, dışa, yukarı veya aşağı kayma olmasıdır.
Eğer gözler arasındaki hiza bozukluğu büyükse buna geniş-açılı göz kayması denilir. Yani geniş açılı göz kayması her iki göz arasındaki kayma açısının yüksekliğini ifade etmektedir. Eğer gözler arasındaki kayma açısı küçük ise buna da dar-açılı göz kayması adı verilir.
Eğer gözde kayma açısı az fark edilecek kadar küçükse ve bununla birlikte alternan ve zaman zaman ortaya çıkıyorsa bu durumda görsel şikayetler daha belirgin olur. Baş ağrıları ve gözde zorlanma şikayetleri yanında okuma esnasında bir konforsuzluk durumu ve yorgunluk ortaya çıkar. Eğer sabit hale gelmiş ve tek gözde kayma (şaşılık) var ise bu durumda kayan gözde şiddetli göz tembelliğine neden olabilir.
Hem geniş-açılı hem de dar-açılı göz kayması çocukların ve erişkinlerin diğer insanlarla göz temasını olumsuz etkileyeceği için öz güvenlerini kaybetmelerine neden olabilir. Bu da kişilerde utanma duygusu ve çekingenliği tetikleyebilir.
Yeni doğanlarda sıklıkla yetersiz görme sistem gelişimine bağlı olarak çapraz göz denilen her iki gözde içe kaymaya neden olabilir. Ancak bu durum çocuk büyüdükçe ve görme sistemi olgunlaştıkça ortadan kalkar. Ancak birçok şaşılık tipi çocuğun büyümesi ile ortadan kalkmamaktadır.
Çocuklarda rutin göz muayenesi göz kaymasını tespit etmek için en iyi yoldur. Göz kayması ne kadar erken tespit edilir ve tedavi edilirse sonuçlar o kadar iyi olur. Tedavi edilmediğinde çocukta çift görme, göz tembelliği ve çocuğun okumasını ve öğrenmesini etkileyen görsel sorunlar ortaya çıkabilir.
Göz Kayması Neden Olur?
Gözlerimizin etrafında bulunan ve gözü hareket ettiren kasların 6 adet kas bulunmaktadır. Bu kaslar hem aynı gözde hem de iki göz birlikte uyum içinde çalışmaktadır. İşte bu göz dışı kasların kontrolünü sağlayan sinirlerde ortaya çıkan durumlar ya da kasların hareketlerini etkileyen herhangi bir durum gözde kaymaya neden olur. Bazı durumlarda ise kayma belirgin değildir ve fakat gizli göz kayması şeklinde de ortaya çıkabilir.
Şaşılık (göz kayması) oluşumu üzerinde genetiğin de etkisi vardır. Eğer anne-baba da şaşılık varsa çocuklarda ortaya çıkma ihtimali normal topluma göre daha fazladır.
Bebeklerde Göz Kayması (içe kayma)
Bebeklerde göz kaymasının en sık nedenlerinden bir tanesi tıbbi isimle ‘akomodatif ezotropya’ adı verilen durumda ortaya çıkar. Bu durum hipermetrop çocuklarda ortaya çıkar. Hipermetrop bir çocuğun görmesi gözlüklerle düzeltilmemişse göz içi kaslar net görmek için fazla kasılır ve buna eşlik eden göz dışı kaslarda da fazla kasılma ortaya çıkar. Bu da her iki gözde içe doğru kaymaya neden olur. Bu durumda bebeğin ya da çocuğun gözünde çapraz bir görünüm (cross eyes) ortaya çıkabilir. Bu durum genellikle iki yaşından önce ortaya çıkar. Ancak bazen ileri çocukluk çağında da görülebilir. Akomodatif ezotropya genellikle gözlüklerle ya da kontakt lenslerle tamamen düzeltilebilir bir durumdur.
Göz Kayması Ameliyatı
Göz kayması olan çoğu hastada tek etkili tedavi şaşılık ameliyatıdır. Şaşılık ameliyatının etkinliği gözde kaymanın yönü ve kaymanın derecesi ile ilişkilidir. Bazen birden fazla ameliyat gerekebilir. Bu konu hakkında doktorunuz muhtemelen önceden size bilgi verecektir.
Şaşılık ameliyatı (göz kayması ameliyatı) ile uzun süre şaşılığı olan erişkinlerin göz kayması da düzeltilebilir. Bununla birlikte şaşılığı olan erişkinlerin bir çoğunda göz tembelliği ameliyat sonrasında da devam eder. Bu nedenle şaşılık ameliyatının erken dönemde yapılması önemlidir
Göz kayması ameliyatı ne kadar erken tedavi edilirse etkilenen gözün normal bir görme seviyesine sahip olma ihtimali o derecede fazla olacaktır.
Ameliyatsız Şaşılık Tedavisi
Bazı durumlarda arada bir ortaya çıkan küçük-açılı göz kayması vizyon terapi ortadan kaldırılabilir. Örneğin, konverjans yetmezliği adı verilen durum bir tip intermittan ekzotropyadır (arada bir ortaya çıkan dışa göz kayması). Konverjans yetmezliğinde uzakta bir nesneye bakıldığında gözlerin hizalanmasında sorun yoktur. Ancak okuma gibi yakın bir nesneye bakıldığında gözlerden biri dışarı kayar. Konverjans yetmezliği okuma esnasında konforu bozar, gözde zorlanma şikayetine neden olur ve bulanık görme, çift görme, baş ağrısı gibi şikayetlere neden olur. Konverjans yetmezliğinin çocuklarda akademik performansı etkileyen dikkat eksikliğine neden olduğu konusunda bazı bulgular mevcuttur. Yapılan bir çalışmada konverjans yetmezliği bulunan ve gözde dışa kayması olan çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, uyum bozukluğu ve öğrenme yetersizliklerinin daha sık olduğu ortaya konulmuştur.
Bazı şaşılık tiplerinin miyopi riskini artırdığı gösterilmiştir. 2010 yılında ünlü Mayo Klinik’çe yayınlanan bir çalışmada 20 yıl boyunca intermittan dışa kayma (arada bir dışa kayma) nedeni ile takip edilen 135 çocuğun % 90’ında 20 yaşına gelene kadar miyopi ortaya çıktığı gösterilmiştir.
İyi tarafından bakıldığında ameliyatsız vizyon terapi konverjans yetmezliği tedavisinde etkili görünmektedir. Bu konuda prestijli bir dergi olan Archieves of Ophthalmology dergisinde yayınlanan bir makalede konverjans yetmezliği olan 221 çocuğun %73’ünde ofis ortamındaki 12 haftalık vizyon terapi ve evde yapılan göz egzersizleri ile iyi sonuçlar elde edildiği gösterilmiştir.
Bazen doktorunuz şaşılık ameliyatından sonra göz tembelliği ve bazı küçük görsel problemleri çözmek için vizyon terapi önerebilmektedir. Bu durumlarda ortoptik terimi aslında vizyon terapi kelimesinin yerine kullanılması daha uygundur.
Göz Kayması ve Önemli Sorular
Tedavi öncesinde doktorunuza sorabileceğiniz bazı sorular şunlardır.
- Eğer şaşılık ameliyatı (göz kayması ameliyatı) önermişse, bir ameliyatın yeterli olup olmayacağını sorun
- Yapılacak ameliyatın başarı oranını sorun
- Hangi kriterlerin göz kayması ameliyatının başarısını belirlediğini konuşun. Yani şaşılık ameliyatı başarısı ameliyattan öncekine göre gözlerin daha düzgün olması mı yoksa göz tembelliğinin tamamen iyileşeceği ve gözlerin mükemmel bir şekilde hizada olduğu ve içinde ortoptik tedavinin olduğu bir süreç mi olacaktır?
- Vizyon terapisi uygulanacaksa süresini sorun
- Göz kayması tedavinin Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanıp karşılanmadığını öğrenin
- Unutulmamalıdır ki çocuklar şaşılıktan daha fazla büyüyemez. En iyi görsel sonuçlar ve gelişimsel ve diğer sorunların ortaya çıkmasını engellemek için tedavinin hızlı uygulanması en doğru yoldur.